Twee vrienden hebben elkaar jaren niet gezien en nu ligt een van hen op haar sterfbed. De ander komt afscheid nemen. Wanneer de stervende hem herkent, glimlacht ze extatisch en roept ze het uit van blijdschap. Ze streelt de bezoeker en omhelst hem. Zo begint het nieuwe boek van de populaire primatoloog en bestsellerauteur Frans de Waal, Nederlander maar al sinds 1981 aan de slag in de VS.
De stervende in de scène is een chimpansee, ‘Mama’, de matriarch in de kolonie van Burgers Zoo in Arnhem. De bezoeker die ze omhelst is bioloog Jan Van Hooff, die Mama jarenlang kende.
Dat de apin krek dezelfde emotionele reactie heeft als een mens, is geen toeval en ook geen projectie, zo legt de Waal uit in Mama’s laatste omhelzing: over emoties bij dieren en wat ze ons zeggen over onszelf. Het is de nog verbluffendere opvolger van zijn bestseller over hoe dieren veel slimmer zijn dan we denken.
Nu laat De Waal zien hoezeer ze ook emotioneel op ons lijken: zebravissen kunnen depressief worden en reageren positief op antidepressiva, kamelen gooien toeristen die hen schoppen dagen later van hun rug uit rancune en een hond die per abuis zijn baasje beet wordt ziek van schuldgevoel.
Cruciaal is begrijpen wat emoties zijn, benadrukt De Waal. Het zijn niet onze intieme gedachten. “Emoties zijn fysiek waarneembaar. Ze hebben zich, zoals onze organen, over miljoenen jaren ontwikkeld en zijn de manier waarop ons lichaam ervoor zorgt dat we doen wat best is voor ons. Woede, blijdschap, verdriet, angst enzovoort zorgen ervoor dat we overleven.”
BONOBO’S MET SPIJT
Het meest befaamde voorbeeld uit zijn onderzoek is dat van het kapucijnaapje dat woedend op tafel klopt, haar kooi te lijf gaat en een stuk komkommer teruggooit naar een verzorgster wanneer ze ontdekt dat haar buur voor dezelfde taak een veel betere beloning krijgt dan zij: druiven. “Het verbaast niet dat het filmpje op YouTube al meer dan vijftien miljoen keer is bekeken”, zegt De Waal. “Dit is zo herkenbaar voor ons. Dit zijn ook onze emoties. Dit is het Wall Street-protest.”
Nog voorbeelden zijn bonobo’s met spijt die na een gevecht de wonde die ze zelf aanbrachten bij een tegenstander komen verzorgen en de honden die eruitzien alsof ze schuldig voelen – met hun ogen neergeslagen, de oren achteruit en de staart tussen de poten – wanneer ze op hun plaats gezet worden voor onheil. “Als uw hond er schuldig uitziet, dan voelt ze zich ook zo”, schrijft De Waal.
Emoties bij dieren zijn volgens hem schandelijk genegeerd door de wetenschap. De Waal: “Dat is een kapitale fout want uniek menselijke emoties bestaan niet. Willen we onszelf beter begrijpen, dan moeten we dat durven zien.”
Info: Mama’s laatste omhelzing verschijnt op 23 mei in het Nederlands.
