'Jakhalzen' noemt de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini hen, en ook 'crimineel'. 'In de gevangenis ermee', tweette hij vorige week nog. Salvini heeft het niet over vandalen, maffiosi of corrupte politici, maar over de ngo's die op de Middellandse Zee migranten redden. De voorbije weken wilden maar liefst drie van die schepen in Lampedusa aanmeren, al jaren de hotspot ten zuiden van Sicilië voor migranten die vanuit Libië de oversteek wagen. Dat verloopt volgens een vast scenario: voor de kust van Libië merken hulpverleners, die in dit geval onder Duitse, Nederlandse of Italiaanse vlag varen, dat gammele bootjes in de problemen komen. Om te verhinderen dat de opvarenden verdrinken, worden ze opgepikt door ngo-schepen met namen als de Sea-Watch 3, de Alex of de Alan Kurdi, en naar het Europese vasteland gebracht. De Alan Kurdi mocht afgelopen weekend in Malta aanmeren, de eerste twee schepen zijn uiteindelijk toch de haven van Lampedusa binnengevaren.
De meerderheid van de Vlamingen wil nog wél vluchtelingen opnemen.
Dat is zeer tegen de zin van Salvini, die in zijn verzet gesteund wordt door een grote groep Italiaanse kiezers. Dat is begrijpelijk. Net als Griekenland kreunt Italië al jaren onder de toevloed van migranten. De laatste vijf jaar zijn meer dan 700.000 migranten over zee in Italië aangekomen. De Europese Unie laat het land schandalig in de steek. Spreidingsplannen werken niet en worden zelfs al een tijd niet meer opgesteld. Het enige wat Italië wél vooruithelpt, zijn ronduit smerige deals met zogenaamde 'Libische milities', die verhinderen dat migranten in Noord-Afrika in een bootje stappen. Gewapende bendes speuren de kustlijn af en sluiten mensen die toch de zee op willen op, onder onmenselijke omstandigheden. Martelingen moeten migranten afschrikken.
In elke definitie van het woord 'crimineel' zijn die bendes, en wij Europeanen die de bendes financieren, crimineler dan de ngo's die drenkelingen redden. De enige oplossing die vandaag als een succes wordt gezien, is een onmenselijke. De laatste jaren is structureel geweld de enige manier om migranten de weg naar Europa te versperren, het Europa dat zo trots is op zijn nobele mensenrechten. Om ervoor te zorgen dat we niet te veel van dat geweld hoeven te zien, organiseren we het steeds dieper in Afrika. Uit het zicht, geen centje pijn: zo werkte het vroeger. Maar migranten hebben vandaag ook smartphones en maken filmpjes. Foto's van aangespoelde dode kinderen zullen blijven opduiken. De globalisering van de media is ook de globalisering van beelden van ellende.
Wie tegen een harde werkelijkheid blijft aanbotsen, heeft twee mogelijkheden: ofwel de realiteit veranderen en dus iets helemaal anders proberen, ofwel het beeld van zichzelf aan de realiteit aanpassen. In het Europese migratiebeleid betekent dat ofwel afstappen van deals met criminele organisaties en dictators en toch een politieke oplossing vinden binnen Europa, ofwel afstappen van het idee dat Europa een open gemeenschap van waarden is, inclusief de bescherming van vluchtelingen, zoals die geregeld is in de Conventie van Genève.
Onze politici moeten terug naar de tekentafel, opnieuw en opnieuw.
In de praktijk zal het een beetje van allebei worden. Sinds de Willkommenskulturvan 2015, waarbij inwoners van München de migranten met bloemen stonden op te wachten, lijkt weg te ebben, wint de tweede optie - het zelfbeeld bijstellen - veld. De Conventie van Genève werd ter discussie gesteld, verscheidene Vlaamse partijen willen de sociale zekerheid voor nieuwkomers terugschroeven, we sussen ons geweten met het argument dat we niet 'het OCMW van de wereld' kunnen worden. Tegelijk willen veel Europeanen zich ook niet zomaar neerleggen bij dom egoïsme. Alle aandacht voor extreemrechts doet vergeten dat de meerderheid van de Vlamingen nog wél vluchtelingen wil opnemen. De 18 procent voor het Vlaams Belang bij de voorbije verkiezingen kwam als een verrassing, maar meer dan 80 procent van de Vlamingen heeft níét gestemd voor een complete migratiestop.
Net als de opwarming van de aarde laat migratie zich niet tegenhouden door een stembusslag. We kunnen tegen een bepaald beleid stemmen, dat we te streng of te laks vinden, maar de stroom uit Afrika en elders zal de komende jaren niet stilvallen. Onze politici moeten terug naar de tekentafel, opnieuw en opnieuw. Als het goed is, komen ze met een nieuw evenwicht: een minder hooggestemd zelfbeeld en dus meer bescheidenheid over onze rol in de wereld, maar ook een beleid dat zo veel mogelijk op mensenrechten gestoeld blijft, ook voor vluchtelingen.